Academieportret van prof. A. van Marken door Karel Buskes in 2006. Foto: Dirk Fennema, met dank aan het Groninger Universiteitsmuseum.

De Amy van Marken vertaalprijs is een tweejaarlijkse prijs die in het leven is geroepen door de Stichting Leonora Christina. Sinds 2006 wordt de prijs uitgereikt aan een vertaler die een vooraanstaand werk uit de Scandinavische literatuur in het Nederlands heeft vertaald, vaak voor een recente boekvertaling. In speciale gevallen kan een vertaler de prijs ontvangen ter bekroning van haar of zijn gehele oeuvre.
Aan de prijs is een geldbedrag van 5000 euro verbonden.

Achtergrond
De vertaalprijs is vernoemd naar hoogleraar Amy van Marken (1912-1995), ook wel de grand old lady van de scandinavistiek in Nederland genoemd. Naast haar werkzaamheden als docent vertaalde ze zelf en gaf ze haar kennis en enthousiasme over het literair vertalen door aan haar studenten, van wie er een flink aantal later gevestigde literaire vertalers werden. Haar bijdragen aan de scandinavistiek zijn te talrijk om hier allemaal te noemen, en zoals vertaler Diederik Grit (1949-2012) het mooi omschrijft was ook haar invloed buiten de wetenschappelijke wereld niet te onderschatten:

“De grote kracht van Amy van Marken lag niet primair in de wetenschap – hoewel zij daar zeker haar verdiensten had –, maar in de bekendmaking en popularisering van de Scandinavische cultuur in Nederland. Al vroeg zag zij in dat het voortbestaan van de scandinavistiek mede afhing van een geïnteresseerd publiek.”¹

Deze popularisering is ook het doel van de in 2000 opgerichte Stichting Leonora Christina, die het Nederlandse lezerspubliek breder kennis wil te laten maken met de Scandinavische letterkunde. Dit doet de stichting door subsidie te verstrekken aan bijzondere literaire vertaalprojecten met de nadruk op vrouwelijke auteurs en via de uitreiking van de Amy van Markenprijs, in het leven geroepen bij het eerste lustrum van de stichting, in 2005.
Het stichtingsbestuur, destijds bestaande uit Jytte Kronig, Janke Klok en Petra Broomans, kwam in dat jaar op het idee om een vertaalprijs in te stellen, waarna in 2006 de eerste uitreiking volgde.
De persoon achter de financiering van de stichting wenst anoniem te blijven.

In tegenstelling tot veel andere literatuur- en vertaalprijzen wordt de shortlist niet bekendgemaakt. Dit is een bewuste keuze, zo geeft bestuurslid Petra Broomans aan (persoonlijke communicatie, 30 september 2020): “In zo’n klein wereldje als die van scandinavisten in Nederland, kan het voorkomen dat een vertaler meerdere keren wordt genomineerd, maar de prijs door omstandigheden elke keer net niet wint. Dat zou heel frustrerend werken. Daarom vragen we de jury om geen shortlist op te stellen en maken we alleen de winnaar van de prijs bekend.”

De criteria voor nominatie zijn vrij ruim: afgezien van nominaties voor een oeuvreprijs, komen in aanmerking werken die voldoende literaire kwaliteit bezitten en niet langer dan twee jaar geleden gepubliceerd zijn. Uitgevers mogen maximaal drie werken inzenden, maar het bestuur gaat ook zelf actief op zoek naar recente vertalingen die aan de eisen voldoen. Het bestuur bepaalt vervolgens welke vertalingen, met als maximum twaalf, worden voorgedragen aan de jury. De jury bestaat uit drie leden, waarvan “minimaal twee scandinavisten, minimaal twee deskundigen op het gebied van het beoordelen van de literaire kwaliteit van vertalingen en minimaal twee vrouwen”.²

Laureaten van de prijs
Wat er duidelijk uitspringt bij bestudering van de bekroonde vertalingen, is de veelzijdigheid van de bronteksten. De criteria laten duidelijk ruimte voor verschillende literaire genres, met een rijk scala aan titels én vertalers tot gevolg.
Ook biedt het reglement de mogelijkheid om in uitzonderlijke gevallen de prijs uit te reiken aan meerdere vertalers die samen één werk hebben vertaald. Dat was bij de eerste uitreiking meteen het geval. In 2006 ging de prijs naar het vertalersduo Diederik Grit (1949-2012) en Edith Koenders (1962) voor hun vertaling van de documentaire roman Het gelukkige Arabië (2005), naar Det lykkelige Arabien (1962) van Thorkild Hansen (1927-1989). Hiermee introduceerden ze deze bekende en veelbekroonde Deense auteur in het Nederlandse taalgebied. Ze legden de lat hoog voor latere laureaten: met hun vertaling “hebben ze bij de jury diep respect afgedwongen”.³

Bestuur stichting LC in 2008 en laureaten 2006 en 2008. (Foto: Iván Torres Concha.)

Twee jaar later ging de prijs naar een werk uit een heel ander genre, namelijk de achttiende-eeuwse poëtische liederen van de Zweedse Carl Michael Bellman (1740-1795).
Bertie van der Meij (1952) kreeg de prijs in 2008 voor Sterven van liefde en leven van wijn (2003), een door haar gemaakte selectie van vijfendertig liederen uit de twee verzamelbundels Fredmans Epistlar (1790) en Fredmans Sånger (1791).
De oplettende lezer zal opvallen dat de vertaling bij nominatie al ouder was dan twee jaar, maar dat criterium werd pas in 2012 aan het reglement toegevoegd, daarvoor gold als criterium ‘recent’, dat ruimer geïnterpreteerd kan worden.

Van der Meij zat in 2010 zelf in de jury, samen met eerdere prijswinnaar Koenders en slaviste Elka Agoston, die een opvallende keuze maakte; de Amy van Markenprijs werd voor het eerst en tot nu toe enige keer niet toegekend voor één werk, maar voor een heel oeuvre. Die eer viel Paula Stevens (1955) te beurt voor haar omvangrijke vertaaloeuvre uit het Noors, dat destijds al zo’n vijftig titels uit uiteenlopende genres omvatte. Ze vertaalde zowel kinderboeken, als thrillers, klassieke werken en hedendaagse romans, waardoor ze vaak befaamde Noorse auteurs in het Nederlandse taalgebied introduceerde.

Ook in 2012 werd de prijs uitgereikt aan een vertaalster uit het Noors, namelijk Marianne Molenaar (1952) voor de autobiografische roman Vader (2011) van Karl Ove Knausgård (1968), een van de populairste hedendaagse schrijvers. Het origineel verscheen in 2009 als Min kamp. Første bok. Molenaar heeft dit werk met haar “trefzekere, adequate en vlotte vertaling” toegankelijk gemaakt voor de Nederlandse lezer, aldus de jury.⁴

Hedendaags kan het werk dat in 2014 bekroond werd niet genoemd worden: Annelies van Hees (1941) ontving de prijs voor haar in datzelfde jaar verschenen vertaling van de roman Niels Lyhne, uitgekomen in 1880. Deze klassieker, geschreven door de Deense Jens Peter Jacobsen, was al eerder in het Nederlands vertaald, maar was toe een hervertaling in hedendaags Nederlands. Van Hees slaagde erin om “een leesbare vertaling te vervaardigen van het Deense origineel, met behoud van de authentieke sfeer en het poëtische taalgebruik van Jacobsen”.⁵ Dit was de kroon op haar vertaalactiviteiten. Van Hees was ook hoofddocent Deens aan de Universiteit van Amsterdam en doceerde daar meer dan 35 jaar.

2016 was het jaar van de aanstormende talenten, met vertaalster Sophie Kuiper (1981) die de debuutroman Vinterkriget. En äktenskapsroman (2013) van de Fins-Zweedse Philip Teir (1980) in het Nederlands vertaalde. Haar vertaling verscheen onder de titel Familie in 2015, en werd door de jury geroemd om de durf die ze daarin tentoonspreidde.

Ook in 2018 viel een vertaler in de prijzen die nog aan het begin van zijn carrière stond: Michal van Zelm (1981) werd bekroond voor zijn vertaling Een van ons slaapt (2018), van Josefine Klougarts Én af os sover (2012). Ook de auteur behoorde tot de jongere generatie; Klougart (1985) was ondanks haar leeftijd in haar thuisland Denemarken al een gelauwerde auteur en de jongste auteur tot dan toe die twee keer genomineerd werd voor de belangrijkste Scandinavische literatuurprijs, Nordisk Råds Litteraturpris. De vertaling was Van Zelms tweede uitgegeven vertaling, en niet de eenvoudigste: de roman heeft een poëtisch karakter, waardoor het niet de gemakkelijkste opgave is om die te vertalen.

In 2020 werd de Amy van Markenprijs toegekend aan Clementine Luijten voor De zwavelgele hemel (2018), haar vertaling van Den svavelgula himlen (2017), een roman van de Fins-zweedse  auteur Kjell Westö. Luijten behoort tot de gevestigde vertalers uit het Zweeds; ze vertaalde eerder werken van onder anderen Henning Mankell en Lars Keppler, en werd twee keer genomineerd voor de Europese Literatuurprijs.

Samenvattend valt op dat qua genres de nadruk duidelijk ligt op romans, met als enige uitzondering de verzamelbundel van de liederen van Bellman. Vertalingen van poëzie of toneel zijn tot op heden niet in de prijzen gevallen. Binnen de romans zien we wel een grote verscheidenheid aan stijlen; zowel recente bestsellers als werken die in Scandinavië als klassiekers worden bestempeld zijn bekroond.
Al met al kan gezegd worden dat de Amy van Markenprijs slaagt in de intentie om uitmuntende vertalingen te bekronen, waarbij de breedte en de veelzijdigheid van de Scandinavische literatuur volop in de schijnwerpers worden gezet.

Elise Bijl

<sup>1. Grit, Diederik. 1996. “Levensbericht Amelia van Marken”. Jaarboek van de Maatschappij der Nederlandse Letterkunde, 1996. https://www.dbnl.org/tekst/_jaa003199601_01/_jaa003199601_01_0009.php ↩
2. Stichting Leonora Christina. N.d. “Reglement voor de Amy van Markenprijs.” Geraadpleegd op 14 oktober 2020. https://www.leonorachristina.nl/amy-van-markenprijs/reglement/reglement-voor-de-amy-van-markenprijs.php ↩
3. Van der Liet, Henk, Pauline Sarkar en Rita Verschuur. N.d. “Juryrapport van de Amy van Markenprijs 2006.” Geraadpleegd op 16 oktober 2020. https://www.leonorachristina.nl/files/Jury%20rapport%20%28def%29%20new%20Amy%20van%20Marken%20prijs%202006.pdf ↩
4. Jensen, Lotte, Marja-Leena Hellings en Feico Houweling. N.d. “Juryrapport Amy van Markenprijs 2012” Geraadpleegd op 16 oktober 2020.↩
5. Jensen, Lotte, Carla Joustra en Lisette Keustermans. N.d. “Juryrapport Amy van Markenprijs 2014” Geraadpleegd op 16 oktober 2020. https://www.leonorachristina.nl/files/Juryrapport%20Amy%20van%20Markenprijs%202014.pdf↩</sup>

Terug naar overzicht Vertaalprijzen>>>